Images of Organizations

Het domein van de organisatietheorie is volgens Gareth Morgan te vereenvoudigend en reductionistisch geworden en een brede kijk is nodig. Het beschrijven van organisaties in metaforen is een alternatief.

Wat is een metafoor?

Metaforen maken het mogelijk om het onbekende betekenis te geven (doel) door een beroep te doen op onze kennis van wat bekend is (bron). Metaforen zijn een soort (land)kaarten die ons de weg wijzen.

Metaforen hebben een verruimende werking. Ze nodigen uit om organisaties met een frisse blik te bekijken. Metaforen moedigen verschillende wijzen van denken aan die wetenschappers en praktijkmensen helpen te focussen, te verklaren en onderscheid te maken tussen verschillende aspecten van complexe organisatorische verschijnselen.

Morgan benoemde twee functies van het gebruik van metaforen: 1. om een diagnose te stellen (het ‘lezen’ van de situatie), en 2. om een verklaring van de samenhang tussen de verschillende waargenomen verschijnselen te bieden. Daarmee zijn metaforen tevens schema’s om vanuit te handelen.

Enkele metaforen (images) van organisaties

Mechanisation takes command: organizations as machines
De organisatie als machine. De mechanische denktrant heeft lange tijd het beeld bepaald van wat een organisatie behoort te zijn. Deze benadering van organisaties ontstond tijdens de industriële revolutie. De mechanisering van de productie ging gepaard met standaardisering van organisatievormen. Het organiseren werd gericht op structuren en werkprocessen, met duidelijk omschreven taken, doelen en prestaties.

Nature intervenes: organizations as organisms.
De organisatie als organisme. Het beeld van de organisatie als organisme, een levend systeem, is ontleend aan de biologie. De organisatie als levend systeem, deel uitmakend van zijn omgeving – waarvan het afhankelijk is voor de vervulling van verschillende behoeften – is een reactie op de metafoor van de organisatie als machine.

Deze metafoor maakt het mogelijk om de behoeften van organisaties te bestuderen en organisaties te beschouwen als ‘open systemen’, aan de hand van de wijze waarop zij zich aanpassen aan de omgeving, hun levenscyclus, hun gezondheid en om verschillende soorten en relaties daartussen en de natuurlijke omgeving te zien. Belangrijk thema bij organische theorieën is de overleving of continuïteit.

Learning and self-organization: organizations as brains
De organisatie als hersenen. De metafoor van de menselijke hersenen richt zich op de vraag of er zoiets bestaat als organisatorische intelligentie ofwel het vermogen tot reflectie en het op basis daarvan bedenken van oplossingen.

Deze metafoor vestigt de aandacht op het belang van informatieverwerking, leerprocessen en intelligentie. Vooral bij veranderende omstandigheden is het van belang dat onderdelen van de organisatie in staat zijn de toepasselijkheid van hun handelen te beoordelen en dit handelen aan te passen aan de nieuwe situatie. Hersenen bezitten het vermogen hiertoe.

De metafoor geldt vooral daar waar men zich tot taak hee! gesteld het vermogen van de organisatorische intelligentie te vergroten. Deze metafoor is zeer actueel, gelet op de ontwikkeling van Artificial Intelligence.

Creating social realty: organizations as cultures
Organisatie als cultuur. Morgan noemt dit ‘creating social reality, organizations as cultures’. Organisaties worden bij deze metafoor beschouwd als samenlevingen in het klein, met een eigen onderscheidend cultuurpatroon. De gedeelde opvattingen in organisaties zijn van grote invloed op het vermogen van de organisatie om een antwoord te vinden op de uitdagingen waarmee zij geconfronteerd wordt.

Dit handelingspatroon is voor organisatieleden zelf niet waarneembaar. Een buitenstaander kan het wel waarnemen en de organisatieleden een spiegel voorhouden en hen bevragen.

Het patroon is af te lezen aan interactiepatronen tussen individuen, de taal die men gebruikt, rituelen en de voorbeelden en verhalen die gehanteerd worden. De oorsprong van deze handelingspatronen ligt meestal in het verleden, bijvoorbeeld als na een fusie de subculturen naast elkaar zijn blijven bestaan.

Bij deze metafoor spelen normen en waarden, en hoe die overgedragen worden, een grote rol. Het gaat in dit verband dan over de voorbeeldrol van hogere leidinggevenden. De maakbaarheid van een bedrijfscultuur is hierbij beperkt. De patronen ontwikkelen zich door interactie.

Strategienota’s hebben dan een beperkte waarde, het gaat immers om wat er in de sociale werkelijkheid gebeurt. Wanneer bijvoorbeeld de strategie door de hoogste leiding niet wordt voorgeleefd, waarom zouden medewerkers er dan mee aan de slag gaan?

Interests, conflict and power: organizations as political systems
De organisatie als politiek systeem. Organisaties kunnen, in de wijze waarop zij geleid worden, vergeleken worden met politieke systemen. In dat perspectief bestaat een organisatie uit mensen met verschillende belangen en wordt ze bestuurd door een bepaalde vorm van sociale orde te handhaven. Organisaties kennen dan, net als landen, één van de volgende regeringsvormen: Autocratie, Bureaucratie, Technocratie. Coalitie of een Directe Democratie.

Organisaties hebben altijd kenmerken van meerdere vormen van bestuur. Eén van de bovengenoemde vormen kan daarbij domineren.

Organisaties zijn op deze manier gezien systemen van politieke activiteit, waarbij de politieke dimensie het beste geanalyseerd kan worden aan de hand van de relatie tussen belangen, conflict en macht. Dynamiek ontstaat bij een verschil van opvatting over hoe gehandeld zou moeten worden. De uiteindelijke keuze is een resultante van de bestaande machtsverhoudingen.

Andere metaforen zijn:

• Dozenschuivers; een organisatie die dozen met producten alleen maar doorschuift naar de klant en verder weinig-niets toevoegt.
• Veel autoproductie bedrijven ontwikkelen en bouwen in de concrete zin geen auto’s, maar assembleren deze enkel
• Dropshipper; Het werkt zo: een klant bestelt een product in jouw webwinkel. Je plaatst vervolgens de order bij jouw (Chinese) leverancier en hij stuurt het product naar jouw klant. Met dropshipping leg je zelf geen voorraden aan, je bespaart op kosten van investeringen en omzeilt (buiten de EU) de BTW
• Platform organisaties; organisaties die via hun platform vraag en aanbod koppelen en verder geen assets bezitten en/of mensen in dienst hebben
• de Titanic waar de stewards nog desperaat proberen de dekstoelen recht te zetten terwijl de passagiers het zinkende schip verlaten
• een Sterfhuis constructie

Morgan zelf onderscheidde nog:

• Exploring Plato’s cave: organizations as psychic prisons
• Unfolding logics of change: organizations as flux and transformation
• The ugly face: organizations as instruments of domination

Mooie, aansprekende metaforen zijn: 

• garden management; met zaaien, oogsten, picking low hanging fruit, maar ook wieden en dood hout kappen
• een organisatie vergelijken met een (top-)sportteam (voetbal, hockey, formule I,  ..), compleet met bestuur/management, faciliteiten, entourage
• een organisatie vergelijken met een architect / aannemer / bouwbedrijf; veel organisatie zijn in wezen projecten-organisaties, met wat regulier werk
• een organisatie vergelijken met Lego city, IKEA, een wijngaard, een legbatterij (kippen) of een paardenfokkerij
• een ziekenhuis vergelijken met een garage of een haven qua efficiëntie en effectiviteit, maar ook onderscheiden qua onderhanden ‘materiaal’

Organisaties als Media

Een metafoor die Morgan ten slotte van harte aanmoedigt, is die van organisaties als media. Een dergelijke metafoor, gebaseerd op communicatie en (sociale) media, is volgens hem veelbelovend. De focus ligt daarbij op transformaties die op dit moment plaatsvinden als gevolg van toenemende (fonetische) geletterdheid en de opkomst van elektronische (digitale) media.

Centrale elementen daarbinnen zijn de onderling verbonden opkomst van het (fonetische) alfabet, abstract denken en verbeelden, individualisme, deductieve logica, mechanisatie en de opkomst van formele organisaties (vooral als westers fenomeen).

Nuttige websites en downloads:

https://veranderenalssamenspel.nl

https://academy.nobl.io/gareth-morgan-organizational-metaphors/  (bron)

MO_05-06_2020-Morgan.pdf

garethmorgan.pdf

0018726715623999.pdf