Wezenlijk veranderen

Een wezenlijk veranderen houdt een scherp kijken in naar het opruimen van het verleden, het bewaren en verzorgen van wat we nog om ons heen willen hebben en het omvormen, transformeren en metamorfoseren van het bestaande tot iets nieuws voor de toekomst.

Drieluik

Deze drieluik met het opruimen, bewaren en omvormen kent in het werkelijke, gecompliceerde leven een voortdurende dynamiek. Bij alles wat we in elk luik doen, is er een motief, een proces en een resultaat. Het motief geeft ons aanleiding tot handelen, het handelen zelf is een proces in de tijd en ten slotte verschijnt er ergens een resultaat in de ruimte, maar die kan ook in de psychische of sociale ruimte liggen. De drieluik an sich heeft het karakter van een alchemisch proces.

Opruimen

Het verleden opruimen heeft de insteek en tendens om het verleden definitief de rug toe te keren en echt achter te laten, zodat het geen rol meer speelt. Dat wordt plat maar treffend uitgedrukt in gezegdes als: “de navelstreng doorknippen”, “kappen met die geinlijn”.

Bewaren

Wanneer we naar het kader van bewaren kijken, is dat voor de meeste mensen een paradox. Want bewaren is immers verbonden met een terzijde leggen, eventueel wat onderhouden maar zeker niet met een gebruiken of toepassen. Toch is het zo dat er zaken zijn die je moet gebruiken, willen ze niet in verval raken en voor waardevermindering zorgen.

Als voorbeelden noemen we hier kostbare instrumenten of apparaten, talenten, relaties en kapitaal. De terechte vraag is dan of we in het verleden niet gericht moeten zoeken naar die zaken die het karakter dragen van een kostbaar instrument, van een talent, van een relatie, van kapitaal en vervolgens dat element zo gebruiken dat er meerwaarde ontstaat en de ontwikkelingspotentie wordt vrijgemaakt?

Omvormen

Het kader van omvormen van het bestaande c.q. het verleden, duidt op een leer-proces, op het leren van ervaringen. Ervaringen liggen achter ons en als we er lering uit trekken, dan hebben we iets gewonnen voor de toekomst.

Leer-processen

De meest georganiseerde leer-processen verlopen langs de weg van de instructies. De docent kent en onderwijst de theorie of beheerst en demonstreert de juiste techniek. De leerlingen dienen zich de kennis eigen te maken en te reproduceren ofwel de werkmethode na te bootsen.

Langs een geheel ander traject verloopt de ontdekkingsweg. De leerlingen ontdekken met vallen-en-opstaan, door schade-en-schande de essentie achter de theorie of achter de fenomenen c.q. ontdekken experimenterend de beste werkmethode.

Bij jonge mensen is niet zo heel veel omvorming aan de orde. Bij hen zal de ontdekkingsweg er vooral voor zorgen dat voorstellingen en werkmethodes veel meer hun eigendom worden. Ze krijgen er een persoonlijke relatie mee omdat ze deze zelf ontdekt hebben.

Heel anders kan dat bij volwassenen zijn. Die hebben in de regel hun overtuigingen en gewoontes. Daar komt alleen verandering in door ervaringen. En dan moet er wel wat omgevormd worden, door het ervaringsleer. Eigenlijk de enige relevante  leerweg voor volwassenen.

Het is Peter Senge die organisaties bewust heeft willen maken dat dit ervaringsleerproces – reflectie op en evaluatie van het eigen handelen – methodisch opgetuigd en organisatorisch ingekaderd moet worden. daarmee was het begrip van de Lerende Organisatie geboren.

Resultaten

Het blijkt dat we met twee kernwoorden de motieven en processen die leiden tot een omvorming en tot een resultaat kunnen vangen. Het gaat daarbij om beschikbaarheid en blokkering. Wie zijn instrumenten of apparatuur, capaciteiten, talenten in goede conditie houdt, zijn deze beschikbaar als er om gevraagd wordt.

Blokkades

Het bestaande – en het verleden – kan evenwel ook zo geconserveerd zijn, dat de toekomst geen ingang meer vindt. Bekende voorbeelden daarvan zijn problem solving en de paradigma-strijd.

Het bekende voorbeeld uit de Projectmanagement sfeer is problem solving. Het oplossen van problemen is in feite het herstellen van de oude situatie. Totdat problemen zo hoog oplopen dat het als kans gezien wordt om de diepere oorzaak ervan aan te pakken,  waarmee omvorming, vernieuwing en innovatie mogelijk worden (opportunity grasping).

Bekend is dat de wetenschap kijkt naar het (grote) bedrijfsleven, het bedrijfsleven kijkt op zijn beurt naar – en lobbyt bij – de politiek en de politiek kijkt – en leunt – op de wetenschap. De cirkel, dit bolwerk, is zo rond én machtig. Aan alle kanten rammelt het nieuwe evenwel aan de poorten van dit bolwerk, omdat dit soort wetenschap op morele, sociale en ecologische grenzen stuit.

Respect

Wat veroorzaakt nu de angst die ons doet binden aan het verleden? Wat blokkeert de gang naar de toekomst? Het heeft te maken met respect dat het nieuwe, de toekomst, voor het verleden heeft om daarbij aan te sluiten en op voort te bouwen.

Er is in wezen maar één kracht die ervoor zorgt dat het verleden niet gerespecteerd wordt. Die wordt veroorzaakt door begeerde, eerzucht, gedrevenheid, eigen belang. Deze maakt blind voor de situatie, de omgeving, het verleden.

De twee blokkades die we willen duiden, zijn:
– angst waardoor de openheid van het verleden voor de toekomst ontbreekt;
– begeerte en eigen belang waardoor de toekomst geen oog heeft voor het verleden.

De mens als scharnierpunt

De mens is het scharnierpunt in de dialoog tussen verleden en toekomst. De mens heeft de maatschappelijke werkelijkheid gemaakt. Deze is het product van de gedachten, belevingen,  intenties.

Wanneer we de wereld willen veranderen, moeten we iets aan die vooronderstellingen, gevoelens en streefrichtingen doen. We moeten, met andere woorden, als mens zelf in beweging komen. Wezenlijk veranderen – in de binnen- en de buitenwereld.

Zowel individueel als maatschappelijk gaan opruimen wat weg kan, bewaren wat we willen behouden en omvormen of vernieuwen waar we willen transformeren, innoveren richting een gezonde – en hopelijk ook profijtelijke – toekomst…