Vertrouwen

Vertrouwen heeft in zowel sociale als psychologische zin verschillende connotaties. De meest gangbare definitie van vertrouwen omvat doorgaans de volgende elementen:

– Bereidheid van een persoon of groep om afhankelijk te zijn van de daden van een andere persoon of groep;
– Geloven dat een ander eerlijk is of dat iets goed zal gaan;
– Verwachting van een persoon dat degene die hij/zij vertrouwt zal handelen op een manier die hem/haar niet zal benadelen, met het risico in een nadelige positie te belanden indien de ander dit vertrouwen schaadt;
– Zelf niet weten en zich verlaten op een ander.

Elkaar vertrouwen

In sociologie en psychologie is de mate waarin twee groepen elkaar vertrouwen een maatstaf voor het geloof in de eerlijkheid, oprechtheid en aardigheid van de ander. Vertrouwen speelt een belangrijke rol in bijvoorbeeld familiebanden, relaties, binnen overheidsorganisaties en bedrijven en andere sociale groepen.

Sociologie beschouwt vertrouwen als één van de sociale constructies van de samenleving, en iets wat elke samenleving nodig heeft. Sociologie focust zich dan ook sterk op de positie die vertrouwen speelt in de gemeenschap. Vertrouwen wordt omschreven als een geloven dat de persoon die men vertrouwt, zal doen wat men van hem verwacht.

Verwachting

Verwachting is de aanname of hoop dat een handeling of gebeurtenis ook werkelijk plaats zal vinden. Een verwachting kan realistisch zijn, maar hoeft dat niet te zijn.

Verwachtingen worden ook wel gedefinieerd als datgene waardoor men sneller reageert wanneer de verwachting klopt. Dit betreft dan met name een operationele definitie.

Met name uit proefpersoon experimenten is bekend dat als mensen vermoeden of verwachten dat een bepaalde stimulus verschijnt dat men dan sneller is in het genereren van een respons. In dit geval gaat het dan ook om (correcte) verwachtingen.

Als een verwachting evenwel niet uitkomt, kan er sprake zijn van acceptatie, maar ook van teleurstelling, verwarring, onzekerheid en angst.

Sociale interactie

Verwachtingen spelen een belangrijke rol bij sociale interacties. Zolang dit gedeelde verwachtingen zijn en iedereen daar naar handelt, stroomlijnt dit de interacties. Overheden en instituten spelen een belangrijke rol in het tot stand komen van gedeelde verwachtingen.

Naast algemene verwachtingen, die gelden voor iedereen in de samenleving, zijn er specifieke verwachtingen die bij een bepaalde sociale rol horen. Specifieke verwachtingen en zelfs als deze gedeelde verwachtingen zijn, kunnen echter strijdig zijn.

In dit verband wordt bijvoorbeeld gesproken van het omdat- en het opdat-motief. Een omdat-motief is de reactie op gebeurtenissen uit het verleden, terwijl het opdat-motief is gebaseerd op verwachtingen over de toekomst.

Dit rolconflict treedt met name op als de taken die horen bij een bepaalde rol niet tegelijkertijd uitgevoerd kunnen worden. Omdat niet alle onderlinge afhankelijkheden volledig zijn te overzien, is het geheel van alle interacties voor een groot deel ook een blind proces.

Thomas-regel

Volgens de Thomas-regel hebben situaties werkelijke gevolgen als mensen deze als de werkelijkheid definiëren. De definitie van de situatie is dus van invloed op het handelen.

Dit principe ligt ten grondslag aan een self-fulfilling prophecy – een zelfbevestigende voorspelling – waarbij het maken van de voorspelling alleen al de voorspelling uit laat komen. Het tegenovergestelde is ook mogelijk en wordt een zelf-weerleggende voorspelling genoemd.

Hoop

Hoop is de (onzekere) verwachting dat een bepaalde gewenste gebeurtenis zal plaatsvinden. Er zijn twee tegengestelden van hoop en dat zijn wanhoop als de kans op de gewenste gebeurtenis verkeken lijkt, of vrees als de (onzekere) verwachting een ongewenste gebeurtenis betreft. Bij valse hoop is de verwachting geheel op fantasie gebaseerd of op een gebeurtenis met een verwaarloosbare kans van optreden.

Hoop kan passief zijn, zoals een wens, maar ook actief. In het laatste geval wordt de kans op de gewenste gebeurtenis vergroot door persoonlijke inspanningen. Vergelijk dit bijvoorbeeld met een gevangene die voortdurend werkt aan zijn ontsnapping. Daartegenover staan dan de gevangene die alleen maar wenst vrij te zijn en de gevangene die denkt nooit meer vrij te zullen komen.

Wetenswaardigheid

De Franse filosoof Jean-Paul Sartre is vooral bekend om de uitspraak: “We moeten zonder hoop leren leven.”