Moeilijke gesprekken zijn emotioneel geladen gesprekken die de onderlinge relatie bedreigen. Ze worden extra moeilijk omdat er niet alles gezegd wordt wat er speelt en gedacht wordt.
(bron: Stone, Patton, Heen)

Kunst en kunde

Het is niet makkelijk telkens af te wegen wat te zeggen – en hoe. Niet het zakelijke meningsverschil, maar de relationele, emotionele en psychologische thema’s spelen de hoofdmoot en moeten adequaat aangekaart en besproken worden.

De kunst is om een gesprek tot stand brengen waarin het elkaar leren begrijpen centraal staat. Zodat de emotionele lading geneutraliseerd kan worden en gezamenlijk naar een redelijke oplossing van de geschillen gezocht kan worden.      

De methode houdt in dat door wederzijds inzicht in het perspectief, de emoties en de belangen van de ander, je tot een reëlere inschatting van de situatie komt en je van daaruit tot adequaat handelen kunt komen.

De grondhouding van beide partijen dient wel open te zijn.  Beide moeten trachten om vanuit hun eigen zekerheid en veroordeling te komen tot belangstelling en gemeenschappelijk inzicht. Van een ‘of’ naar een ‘en’, oftewel beiden hebben gelijk. Tegenstrijdige dingen kunnen immers tegelijkertijd waar zijn.

Drie vlakken

In ieder gesprek spelen er processen op drie vlakken. Je moet ze onderkennen en herkennen om ze adequaat te kunnen behandelen.

1. Waarheid: Wie heeft wat gedaan? Wie zou wat moeten hebben gedaan of doen?
2. Gevoelens: Zijn de mijne terecht? Zal ik erover praten? Wat te doen met de gevoelens van de ander?
3. Eigenwaarde/Identiteit: Wat betekent dit voor mezelf? Ben ik competent, een goed persoon, het waard om geliefd te worden?
   Dit onvermijdelijke zelfgesprek kan een hele sterke lading hebben, tot aan lichamelijke symptomen toe (identity quake).

Op alle drie de vlakken zijn er een aantal misverstanden mogelijk. Goed omgaan met moeilijke gesprekken zet tegenover deze misverstanden andere uitgangspunten.

1. Waarheid

Deze laag kent drie thematieken: de feitelijke waarheid, de intenties van beide partijen en de toewijzing van schuld.

a. Feitelijke waarheid

Het is een absoluut misverstand dat het in een gesprek gaat om dé waarheid. Het is een misverstand uit te gaan van: “Ik ken de waarheid”. of “Ik ben er zeker van dat “… De gesprekken gaan niet echt over wat waar is. Het gaat erom hoe iedereen de dingen ziet en inschat, wat belangrijk en gewenst is. Laat beide interpretaties gelijkwaardig bestaan en kijk hoe je er het beste mee om kunt gaan.

De waarheid is complexer dan wie dan ook kan weten. Vaak weet je niet eens precies waarom je eigenlijk iets denkt, wilt of op een bepaalde manier doet. Iedereen kiest andere informatie, heeft toegang tot verschillende informatiebronnen en interpreteert uiteenlopend al naar gelang van ervaringen en waarden. Meestal is de eigen waarneming ongemerkt door eigenbelang gekleurd.

Daarom is het zinniger gezamenlijk te onderzoeken welke informatie en perceptie een ieder van de partijen heeft. Wees niet zeker van de zaak, doe onderzoek. Je weet immers niet wat je niet weet…

Let wel, iemand anders begrijpen betekent níet het met hem/haar eens te zijn!

b. Intenties

Het is een misverstand te denken en er van uit te gaan dat de eigen intenties (altijd) goed zijn en die van de ander slecht eigenlijk – dus – slecht. Het optrekken van een zekere mate van verdediging – het hanteren van een verdedigingsmechanisme – is vrijwel onmogelijk te vermijden. Ga er soepel en vriendelijk mee om, ook bij de ander.

Stel jezelf de vraag: “Ik ken mijn intenties voor een goed deel, maar weet niet hoe die op de andere partij hebben ingewerkt”. Jijzelf weet hoe hun acties op jou hebben ingewerkt, maar per slot ken je hun intenties niet echt.  Het kan ook zijn dat mijn intenties niet helemaal zuiver waren. Wellicht was ik me dat niet van al mijn intenties bewust. Veronderstel niet slechte intenties bij de ander. Weet wel wat voor veronderstellingen en aannames je zelf hanteert.

Intenties en impact hebben geen direct verband met elkaar. Houd ze daarom gescheiden. Het is niet genoeg te zeggen dat je intenties goed waren. Verdedig je niet, probeer iets over je eigen handelen te begrijpen.

Vaak geven mensen gemengde of dubbele boodschappen. Namelijk de uitdrukking van een gevoel én de veronderstelling van een intentie. Luister naar wat zij van jou ervaren hebben, ook als ze het als een verwijt brengen en kom pas daarná op hun verwijten – over jouw slechte intenties, slecht karakter, slecht humeur, etc – terug.

c. Schuld

Een oud gezegde is: “Waar twee kijven, hebben twee schuld”. Het is een misverstand dat de schuld altijd bij één partij ligt. Verwijten hebben in de regel als doel om impliciet antwoord te geven op drie vragen,  die helaas niet verder voeren: 1. wie was de oorzaak? 2. wat is de norm? en 3. hoe moet hij/zij gestraft worden? Deze vragen kijken in wezen terug, oordelen en willen straffen. Ze roepen verweer op en maken elkaar begrijpen moeilijk.

Waarschijnlijk hebben beide partijen tot het probleem bijgedragen. Het is de kunst om de wisselwerking te begrijpen. Met verwijten komt niemand verder. Het zoeken naar de wederzijdse bijdrage wil helpen om  vooruit te kijken. Het is redelijk en het helpt herhaling te voorkomen.

Verwijten van de ander zijn vaak een verkapte vorm van gevoelsuitingen. Wees wijs en probeer jouw eigen bijdrage te erkennen, maar trek je niet alles aan. Help daarentegen de andere partij om hun rol in het geheel te begrijpen. In termen van wat zij bij jou hebben teweeg gebracht en wat jij van hen nodig hebt om anders te kunnen handelen.

Methodes om de eigen bijdrage op het spoor te komen:
– bedenk wat de ander je daarover zou zeggen
– zie de situatie vanuit het oogpunt van een derde.

Bijdragen die moeilijk te herkennen zijn:
– iets niet doen, wat soms gepaard gaat met klagen tegen anderen
– moeilijk benaderbaar zijn
– het spanningsveld tussen achtergronden, verwachtingen, roldefinities en gewoontes. 

2. Gevoelens

Het is een flagrant misverstand dat gevoelens er niet toe doen en niet ter zake zijn. Een misverstand is ook om de schuld en boete bij de ander leggen en de ander te dwingen deze te incasseren.

Gevoelens staan in een moeilijke situatie centraal en moeten besproken worden. Onuitgesproken gevoelens verstoren het contact. Onuitgesproken gevoelens kunnen explosief worden.

Gevoelens zijn vaak complex. Onderzoek, erken en waardeer de gevoelens van de ander. Dat heeft de ander vóór alles nodig. Probeer ze niet te veranderen of te verhelpen.

Herken en accepteer de eigen gevoelens en uit deze ook. Verken ze in al hun gelaagdheid en in hun golfbewegingen. Meestal zijn er meerdere, soms tegenstrijdige gevoelens tegelijkertijd. Je kunt zielsveel van iemand houden, maar tegelijkertijd het absoluut niet eens zijn met wat de ander doet, heeft gedaan of wil doen. Je voelt daarbij niet altijd precies wat je wilt voelen en denkt te mogen voelen.

Als je jouw gevoelens wilt delen, wilt mededelen, probeer dat dan helder, rustig en in alle complexiteit te doen. Als het kan zonder oordelen en verwijten, los van mogelijke probleemoplossingen en in het bewustzijn dat de ander ook sterke gevoelens kan hebben.

Gevoelens delen is overigens geheel iets anders dan emotioneel of dramatisch zijn. Probeer dat in ieder geval te voorkomen en probeer bij het mededelen ook niet de reactie van de ander te beïnvloeden of te bepalen.

3. Eigenwaarde en identiteit

We zijn allemaal mensen en daarmee complexe wezens. En, mensen maken ook fouten. Niemand is perfect of hoeft perfect te zijn. En niemand heeft loepzuivere intenties. Het is een heus misverstand dat jij altijd gelijk hebt, jij goed bent, jij alles weet, etc.

Je hebt gewoon een eenduidig positief zelfbeeld nodig. Bouw een reëel, gedifferentieerd, dynamisch zelfbeeld op, een beeld dat jou in balans houdt. Hoe groter de afstand tussen wat jij hoopt te zijn en wat jij vreest te zijn, des te eerder verlies jij jouw evenwicht en kom je – figuurlijk – ten val.

Ken je eigen identiteitsvraagstukken en zie onder ogen waar je mee worstelt. Check jouw Human Design chart en zie waar en welke de vraagstukken er spelen. Er zal overigens op het psychologische vlak voor beide partijen heel wat spelen. Daar moet je gewoon rekening mee houden. Het zijn immers altijd de meest heftige kwesties die spelen in een moeilijk gesprek…

Elk serieus gesprek, en zeker een begrijpend gesprek, heeft voorbereiding nodig.  Vooral als er een moeilijk gesprek aan vooraf gegaan is.
(bron: Stone, Patton, Heen)

Voorbereiden

Stel jezelf een paar kritische vragen vóórdat je een begrijpend gesprek aangaat:
– Speelt de zaak echt tussen jou en jouw (zakelijke of liefdes) partner of worstel jij in feite alleen maar met een dilemma dat je eigenlijk voor jezelf kan of zou moeten oplossen?
– Helpt het om het bespreekbaar te maken of kun jij je veel beter anders gaan gedrágen?
– Heb je heldere doelen voor ogen? Let op, want je kunt anderen nu eenmaal niet veranderen, en een opluchting op korte termijn berokkent jou misschien schade op langere termijn.
– Kun je het niet beter laten zoals het nu is? De hele kwestie heeft misschien wat meer tijd nodig.

Onderzoek deze kritische vragen van tevoren. Neem waar wat er bij jou speelt, en probeer je voor te stellen wat er bij de ander zou kunnen spelen.

Beginnen

Begin nooit met jouw eigen verhaal of standpunt, maar met een korte objectieve beschrijving van de twee standpunten vanuit een meta-perspectief, vanuit het perspectief van een derde. De twee verhalen of standpunten zijn verschillend, maar niet beter of slechter dan de andere.

Nodig de ander uit tot een verhelderend gesprek en maak de doelstelling van het gesprek duidelijk. Vermijd in het gesprek ten alle tijden aanvallen die de eigenwaarde of  identiteitsvraagstukken van de ander kunnen raken.

De drie stappen

1. Onderzoek eerst het verhaal of standpunt en de wereld van de ander;
2. Maak dan de ander deelgenoot van jouw verhaal of standpunt en jouw wereld;
3. Los het probleem samen op.

1. Onderzoek

Onderzoek de drie vlakken (waarheid, gevoelens en identiteit) en de kwestie zorgvuldig – via luisteren, samenvatten en doorvragen – en zorg er voor dat het luisteren absoluut authentiek is. Als je niet naar de ander kunt luisteren, luister dan naar jouw innerlijke stem. Probeer deze tot belangstelling te brengen. Als dat niet lukt, zeg dan dat je niet kunt luisteren, waarom, en dat je het wel wilt maar nu niet kunt. Deel je gevoelens of neem even een pauze.

Samenvatten betekent ook een erkennen en accepteren van het verhaal of het standpunt van de ander. Het betekent niet dat je het met de ander eens bent. Vat bij het samenvatten niet – als een papegaai – alleen de woorden samen, maar geef ook worden aan de waargenomen, non-verbale ondertoon en ondertiteling. Spreek die gevoelens uit.

Vraag in het gesprek niet(s):
– als je geen echte vraag hebt
– als je met jouw vraag alleen een verwijt wilt maken
– als je met jouw vraag de argumentatie van de ander onderuit wilt halen
– als de ander niet wil antwoorden, maak het dan veilig om niet te antwoorden…

2. Deelgenoot maken

Basis van een begrijpend gesprek is de overtuiging dat jouw eigen gevoel en perspectief ertoe doen. Als dit gevoel er niet is of niet mag zijn, komt het tot zelfsabotage of tot een overmatige druk op jezelf om het wél te uiten. Dat geldt voor beide partijen.

Een oplossing – of een relatie – is weinig waard als één van de partijen – of de partner – zich niet toont, niets uitspreekt, niets inbrengt. Een begrijpend gesprek is alleen zinvol als je kunt praten over de kern van de zaak, en over dat wat je werkelijk meent. Wees daarin duidelijk, duid niet aan met aanwijzingen, hints of vragen of alleen in de ondertiteling. Wees helder en ga ervan uit dat je tegenstrijdige dingen kunt denken en voelen.

Presenteer jouw verhaal of standpunt niet als dé waarheid of het oordeel. Maak de ander er deelgenoot van, van hoe jij bij deze zienswijze bent gekomen. Hélp de ander jou te begrijpen, het gaat meestal niet van zelf…

3. Probleemoplossing

Stap drie is het oplossen van de kwestie door het formuleren van de belangen. Zoek daarbij met de nodige creativiteit en doorzettingsvermogen naar mogelijke opties.

Een goede oplossing is meer dan het rekenkundig gemiddelde van twee posities. De voorstelling dat de taart verdeeld moet worden, werkt belemmerend. Probeer veeleer de taart groter te maken. Daarvoor is een stuk creativiteit nodig.

Om deze creativiteit de ruimte te kunnen geven, moet je het bedenken en het beslissen duidelijk van elkaar scheiden. Het is soms ook zinvol om er andere partijen bij te betrekken. Deze kunnen met waardevolle en soms onverwachte ideeën komen.

Zoek naar wederzijds voordeel, vervlecht verschillende belangen. Stel gemeenschappelijke belangen centraal en oriënteer je aan objectieve criteria. Zoek naar redelijke, concrete en praktische oplossingen.

Probeer het eens te worden over objectieve en rechtvaardige normen,  waaraan je de opties wilt toetsen. Gebruik daarbij principes en geen pressie-middellen. Kies vervolgens de oplossing op grond van wederzijds geaccepteerde normen.

Reframen

Het zal niet altijd makkelijk zijn ok een begrijpend gesprek tot stand te brengen. Het vraagt vaak om een learning-by-doing of soms zelfs om opvoeden.  Als de ander het begrijpende gesprek ondermijnt, vertaal de kritiek of de opmerkingen naar een goede richting. Leid deze in goede banen, bijvoorbeeld door te reframen.

Als het vertalen voortdurend nodig is, wees daarin dan vasthoudend door:
– te gaan van ‘waarheid’ naar verschillende verhalen en standpunten 
– van aanvallen naar intenties en impact
– van beschuldigingen naar bijdragen
– van veroordelingen naar gevoelens.

Doe het altijd zo dat de ander zich daardoor erkend, gehoord en (beter) begrepen voelt. Vermijd provocerende uitspraken, probeer eerst te begrijpen. Juist dat geeft de ander de ruimte om jou ook te horen.